ปัญหาการจราจรในเมืองเป็นเรื่องน่าปวดหัว ถูกใช้เป็นนโยบายหาเสียงมาหลายยุคหลายสมัย ทั้งในระดับท้องถิ่นและระดับชาติ แต่ปัญหาดังกล่าวก็ยังคงอยู่และลุกลามออกไปตามหัวเมืองใหญ่ (แต่ก็ยังคงได้ยินเสียงแทรกขึ้นมาเล็กๆ ว่า ได้ดำเนินการไปมากแล้ว ถ้าไม่ทำเลยป่านนี้การจราจรคงติดขัดตั้งแต่เริ่มสตารท์รถที่หน้าบ้านของท่านแล้ว)
เราคงจำกันได้ถึงนโยบายบางพรรคการเมืองที่จะแก้ปัญหาจราจรใน กทม. ภายใน 6 เดือน ผ่านไป 6 ปี ก็ยังไม่มีอะไรดีขึ้น เลยไปถึง 10 กว่าปีการจราจรก็ยังหนาแน่นเหมือนเดิม แต่ก็กลายเป็นเมกะโปรเจคที่ใช้หาเสียงและหากินยามยากได้เป็นอย่างดี นักโลจิสติกส์ก็คงไม่มีใครคาดหวังกับนโยบายของพรรคการเมืองเกี่ยวกับปัญหาการจราจรมากนัก เพราะหากมัวแต่ไปคาดหวังก็คงไม่ต้องทำมาหากินกันพอดี ประกอบกับแผนงานส่วนใหญ่ก็จะเน้นไปที่การขนส่งมวลชนมากกว่า ธุรกิจจึงต้องดิ้นรนหาหนทางที่เหมาะสมกันเอาเอง
ปัญหาของการขนส่งภายในเมือง นอกจากปัญหาการจราจรที่เป็นปัจจัยหลักแล้ว ปัจจุบันยังต้องคำนึงถึงต้นทุนค่าเชื้อเพลิงที่ดูเหมือนจะติดลมบนไม่มีทางลงต่ำไปกว่านี้ และยังมีค่าใช้จ่ายที่มองเห็นชัดๆ อีกอย่างก็คือค่าซ่อมบำรุงยานพาหนะที่มักจะแปรผันตามกันไปกับอายุการใช้งาน นอกจากนี้การขนส่งมักจะประสบกับปัญหาของการวิ่งรถเที่ยวเปล่าอยู่เสมอ ไม่สามารถจัดรูปแบบการขนส่งทั้งขาไป-ขากลับได้ แม้ว่าจะพยายามใช้เทคนิคการจัดการโลจิสติกส์มากสักเพียงใดก็ตาม การขนส่งขากลับส่วนใหญ่ก็มักจะได้เพียงการขนภาชนะเปล่ากลับคลังสินค้าหรือโรงงานเท่านั้น
การสร้างความโดดเด่นด้านการขนส่งในเมืองนั้น นักโลจิสติกส์ต้องเริ่มพิจารณาที่ลูกค้าก่อน จะพบว่าลูกค้าหรือธุรกิจที่อยู่ในเขตเมืองไม่นิยมที่จะมีคลังสินค้าขนาดใหญ่ การเก็บสินค้าก็ต้องการเพียงแค่ให้พอใช้หรือพอขายและใช้พื้นที่เก็บให้น้อยที่สุด สภาพคล่องหรืออัตราการหมุนเวียนของสินค้า จึงเป็นปัจจัยหลักที่ลูกค้าพิจารณา หากนักโลจิสติกส์สามารถกำหนดระยะเวลาในการส่งมอบได้ชัดเจนและเหมาะสมกับความต้องการของลูกค้า ก็จะกำความได้เปรียบเหนือคู่แข่ง อาหารจานด่วนยังระบุได้ว่าส่งร้อนส่งเร็วภายใน 30 นาที รับประกันด้วยว่าถ้าช้ากว่าที่กำหนดลูกค้าก็กินฟรี
ปัจจัยต่อมาที่จะต้องพิจารณาก็คือ ข้อจำกัดต่างๆ ของแต่ละพื้นที่ เช่น ในเขตเมืองห้ามรถใหญ่วิ่งในบางช่วงเวลา การจอดรถส่งสินค้าในช่วงจราจรหนาแน่นก็ทำได้ยาก และไม่สามารถใช้เวลาได้นาน บางพื้นที่ต้องขับรถวนจนกว่าจะลงสินค้าได้หมด ร้านค้าสะดวกซื้อที่เปิด 24 ชม. จึงมักใช้ช่วงเวลากลางคืนในการรับส่งสินค้า แต่บางสาขาที่ใกล้ตลาดโต้รุ่ง ก็ต้องมีการปรับเปลี่ยน หาช่วงเวลาอื่นที่เหมาะสมแทน เช่น สาขาที่อยู่ใกล้คลองถมก็ไม่สามารถส่งสินค้าในช่วงคืนวันเสาร์ จนถึง 6 โมงเย็นวันอาทิตย์ ที่สำคัญช่วงเวลาดังกล่าวก็ขายดีจนบ่อยครั้งที่สินค้าหมด เติมไม่ทัน
ความคล่องตัวของการขนส่งก็เป็นสิ่งที่ต้องคำนึงถึง การเลือกพาหนะในการขนส่งในเมืองต้องมีความคล่องตัวสูง ซึ่งจะครอบคลุมไปถึงลักษณะและขนาดของสินค้า ผู้เชี่ยวชาญการขนส่งสินค้าขนาดเล็กปริมาณไม่มากต้องยกให้กับไปรษณีย์ไทย ด้วยมีเครือข่ายและเข้าได้ถึงทุกตรอกซอกซอย พาหนะหลักก็จะเป็นจักรยานยนต์ ความคล่องตัวของมอเตอร์ไซด์ทำให้ร้านฟาสฟู้ดเลือกใช้ ด้วยสามารถส่งสินค้าได้รวดเร็ว ควบคุมเวลาได้ค่อนข้างแม่นยำ และเรายังพบเห็นว่าการส่งสินค้าเป็นอาชีพเสริมของมอไซด์รับจ้างด้วยเช่นกัน ร้านอาหารทั่วไป ร้านจัดดอกไม้โดยเฉพาะพวงหรีด ก็มีบริการจัดส่งสินค้าด้วยมอเตอร์ไซด์รับจ้าง ไม่ต้องลงทุนค่าพาหนะและพนักงานเหมือนร้านฟาสฟู้ด
ส่วนพาหนะยอดนิยมของบ้านเราก็ต้องยกให้รถกระบะขนาด 1 ตัน เพราะสามารถวิ่งในเมืองได้ตลอดเวลา บรรทุกสินค้าได้หลายขนาด และในปริมาณที่มากพอกับร้านค้าในเมือง บริษัทรถยนต์หลายแห่ง ก็ยกให้ประเทศไทยเป็นฐานการผลิตรถกระบะขนาด 1 ตัน การพัฒนาให้มีความคล่องตัวในการบรรทุกและขึ้นลงสินค้าได้รวดเร็ว รวมไปถึงการประหยัดเชื้อเพลิง และใช้พลังงานทางเลือก เพื่อให้เกิดการประหยัดต้นทุนการขนส่งให้มากที่สุด
ผมชอบพัฒนาการของรถกระบะเพื่อการขนส่ง นอกจากต่อเติมหลังคาให้สูง (จนน่าตกใจ) เพื่อเพิ่มพื้นที่ที่ทำโดยช่างนอกโรงงานแล้ว ในโรงงานเองก็มีการพัฒนาด้วยเช่นกัน เริ่มจากฝาท้ายเปิดสะดวกด้วยมือเดียว เพิ่มขนาดของพื้นที่กระบะท้าย โดยเฉพาะอย่างยิ่งพื้นเรียบไม่มีส่วนเกินจากล้อหลัง กระบะเปิดได้ 3 ด้าน ช่วยให้ขึ้นลงสินค้าได้เร็วขึ้น จนบางครั้งผมคิดว่าเป็นรถบรรทุก 6 ล้อด้วยซ้ำ
การวางแผนเส้นทางการขนส่งสินค้าและจัดเรียงสินค้าบนรถตามลำดับของลูกค้าที่จะส่ง แบบ LIFO หรือลูกค้าที่จะไปส่งก่อนให้ขึ้นของทีหลัง เพราะจะได้ลงของได้ง่ายนั้น ดูจะเป็นเทคนิคหนึ่งของโลจิสติกส์ที่ถูกนำไปประยุกต์ใช้และให้ความสำคัญมาก เพราะสามารถตอบโจทย์ความรวดเร็วและคล่องตัวในการขนถ่ายสินค้าได้เป็นอย่างดี
ร้านค้าแห่งหนึ่งที่ผมเคยไปเยี่ยมชมและให้คำปรึกษา บ่นให้ฟังว่า สมัยก่อนลูกค้าก็สั่งของทีละ 1 คันรถเดือนหรือสองเดือนสั่งกันสักครั้ง ระยะหลังลูกค้ากลับสั่งในปริมาณที่น้อยลง แต่เพิ่มความถี่ในการสั่ง เป็นสัปดาห์ละครั้ง ทำให้ส่งของไม่เต็มคันรถ สิ้นเปลืองค่าขนส่งค่อนข้างมาก ลูกค้าแต่ละรายก็มักจะสั่งสินค้าไม่ตรงกัน เมื่อสั่งแล้วก็ต้องการทันที คำถามอีกข้อก็คือ รถหนึ่งคันมักจะมีการส่งสินค้าขาด-เกิน และส่งผิดลูกค้า หรือคนขับรถไม่ระมัดระวังทำให้สินค้าเสียหาย
ก็แนะนำให้ลองทำการตลาดเชิงรุก และใช้มุมมองของโซ่อุปทานเข้าช่วย ก็คือ การประสานงานและวางแผนความต้องการสินค้าร่วมกันกับลูกค้า ทำให้สามารถวางเส้นทางการขนส่งสินค้าได้ง่ายขึ้น นอกจากนี้ในการนำสินค้าขึ้นรถจากเดิมที่ไม่เคยจัดสินค้าตามลำดับลูกค้า เพราะรถหนึ่งคันก็ส่งเพียงที่เดียว ก็ให้จัดสินค้าก่อนขึ้นรถโดยเรียงลำดับแบบ LIFO หลังจากลองทำพบว่าสามารถลดจำนวนเที่ยวในการส่งสินค้าลงได้มาก จนหันมาบ่นใหม่ว่าเขาน่าจะมีรถส่งของมากเกินไป
ส่วนเรื่องของขาด-เกิน และส่งผิด ก็ให้จัดเตรียมพื้นที่ก่อนนำสินค้าขึ้นรถ ทำให้สามารถตรวจสอบสินค้าได้ง่าย และเตรียมสินค้าได้ล่วงหน้าระหว่างที่รถยังไม่กลับจากการส่งของ เป็นการประหยัดเวลา และเพิ่มประสิทธิภาพในการใช้รถและใช้คน การใช้ลังเข้ามาช่วยในการจัดเตรียมสินค้า ก็มีส่วนช่วยให้ขนย้ายได้ง่าย และเตรียมสินค้าได้ครบจำนวน แต่ก็จะประสบปัญหาในการเก็บคืน หรือมีต้นทุนที่สูงขึ้น แต่ปัญหานี้จะหมดไปหากมีความร่วมมือกันเป็นเวลานาน เพราะการเก็บคืนสามารถจัดระบบหมุนเวียนเปลี่ยนได้ในการส่งสินค้าครั้งถัดไป
นอกจากนี้ในการจัดสินค้าขึ้นรถก็ให้คนขับรถมีส่วนร่วมในการจัดเรียง ไม่ใช่มีหน้าที่ขับอย่างเดียวเหมือนเมื่อก่อน ทำให้คนขับรถทราบว่าสินค้าที่ต้องจัดส่งนั้นมีอะไรบ้าง แตกหักเสียหายได้ง่ายหรือไม่ ควรเพิ่มความระมัดระวังในการขับขี่มากน้อยเพียงใด
การส่งสินค้าในเมืองให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุดนั้น จำเป็นต้องได้รับความร่วมมือจากคู่ค้า มีการศึกษาและวางแผนร่วมกัน เลือกเฟ้นหาวิธีที่เหมาะสมกับตนเอง หากยังไม่มีกำลังเพียงพอ การใช้บริการจากผู้ให้บริการจากภายนอกก็นับว่าเป็นวิธีที่น่าสนใจ เพียงแต่ต้องคัดกรองให้ดี เพราะหากมีมอเตอร์ไซด์รับจ้างหน้าตาน่ากลัวมาส่งของให้ที่บ้าน ลูกค้าคงไม่ประทับใจและไม่ใช้บริการอีกก็เป็นได้ครับ
สุวัฒน์ จรรยาพูน อาจารย์สาขาวิชาการจัดการลอจิสติกส์และโซ่อุปทาน คณะบริหารธุรกิจ มหาวิทยาลัยศรีปทุม
นักศึกษาปริญญาเอก สาขาการจัดการโลจิสติกส์และวิศวกรรม มหาวิทยาลัยมหิดล
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น